دایەنگاو باخچەكان ژینگەیەكی پەروەردەی تەندروست بۆ منداڵان دروستدەكەن؟

*رێزان نادر  

ئەگەر لە ووشەی پەروەردە وردبینەوە دەكرێت بوترێت وشەی پەروەردە لە ئاوێتەی دوو ووشەی تر پێكهاتووە كە ئەوانیش بریتین لە (پەراو+ وردە) واتە (پەراوی وردە).

كەواتە پەروردە بریتیە لە لێكۆڵینەوەی چەند پەراوێكی ورد بۆ مرۆڤ لەلایەن كەسانی شارەزالە پەراوە جیاوازەكانی ژیاندا، ئەویش لە رێگای لێكۆڵینەوەی پەراوە جیاوازەكانی دەرونی و كۆمەڵایەتی و عەقڵیەوە، وە دواتر گەڕاندنەوەو پێدانەوەی ئەنجامی ئەو لێكۆڵینەوانە هەر لە هەمان رێگاوە بۆ ئەو مرۆڤە، بە مەرجێك ئەم (پەراوانە) بەشێوەیەكی زانستیانەی سەردەم تێكەڵ و تێهەڵكێشی یەكتر بكرێن بەپێی پێویستییەكانی ئەو مرۆڤە، دوای بە ئەنجام گەیاندنی ئەم پرۆسەیە بەشێوەیەكی پۆزەتیڤانە ئەوا ئەو كات دەكرێت بوترێت پرۆسەكە، پرۆسەیەكی پەروەردەی سەركەوتوو بووە لە پەروەردەكردندا، بەپێچەوانەشەوە دەوترێت پەروەردەكە پەروەردەیەكی شكستخواردوو بووە لە لێكۆڵینەوەی پەراوەكانیدا. كەواتە پرۆسەی پەروەردە پرۆسەیەكی تاكلایانەیە، ئەویش بەمانای ئەوە دێت كە هەر كەسێك بەپێی پێویستیەكانی خودی خۆی بۆ زۆرو كەمی لێكۆڵینەوە لە پەراوەكانیدا دەگەڕێتەوە.

هەر بۆیە پرۆسەی پەروەردە راست و دروست پێویستی بە رێكخستن و دەستەبەركردنی چەند فاكتەرێكی دەرەكی دیكە هەیە تابتوانێت پرۆسەكە بە ئەنجامێكی باش بگەیەنێت.

گرنگترین فاكتەری سەرەكی لە بونیادنانی دایەنگاو باخچەی ساوایاندا فاكتەری ژینگەیەكی دروستە، كاتێكیش باس لە فاكتەری ژینگەی دروست دەكرێت چەندەها فاكتەری لاوەكی دیكەی تری گرنگتر دەكەوێتە ژێر ئەم فاكتەرە سەرەكیەوە كە پێویستە ئامادەكاری تەواوی بۆ  بكرێت پێش ئەوەی ئەو دایەنگا یان باخچەی ساوا ئامادەكراوە دەرگای خۆی بەرووی مناڵاندا واڵا بكات.

هۆكاری سەرەكی پێویستی بونی ژینگەیەكی دروست بۆ دایەنگاو باخچەی ساوایان خۆی لەوەدا دەبینێتەوە كە ئەو دایەنگا یان باخچەی ساوایانە چەندەها مناڵ و گەورە  لە چەندەها ژینگەی جیاوازی ناو ئەم كۆمەڵگایەدا كۆدەكاتەوە لە یەك ژینگەدا كە ئەویش بریتیە لەو ژینگە پەسەندكراوەی ناو دایەنگا یان باخچەی منداڵانەكە، كەواتە پێویستە ئەو ژینگە پەسەندكراوە لە توانایدابێت هەموو منداڵانی بەتواناو بێتوانای كۆمەڵایەتی، سایكۆلۆجی، ئابوری وە فیزیایی جەستەی بێ جیاوازی لەوشوێنەدا كۆبكاتەوە، ئەوەش بەمەرجی ئەوەی كە دایك و باوكانیش بەهەمانشێوە ئەو ژینگە هەڵبژێردراو و پەسەندكراوە پەسەند بكەن، لە رێگای ئەو یاساو رێسایانەوە كە خۆیان بەشێك بوون لە داڕشتنی، وە دواتر پێویستە گونجاندنی تەواو بۆ ئەم یاساو رێسایانە بكرێت لەلایەن دەستەی بەڕێوەبردن و كارمەندانی دایەنگا یان باخچەكەوە.

واتە كە دەوترێت هەموو ژینگەیەك ناتوانێت دایەنگا وە یان باخچەیەكی ساوایانی پەروەردەیی و دروست بۆ منداڵان دروست بكات، بەڵام هەموو دایەنگا وە یان باخچەیەكی ساوایان دەتوانێت ژینگەیەكی پەروەردەیی و دروست بۆ منداڵان دروست بكات بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە ژینگەیەكی دروستی دروستكراو دەبێت دیموكراسیانە و هەمە لایەنەبێت دەنا گەر هەمە لایەنە و دیموكراسیانە نەبێت ئەوا كتومت وەك پێگەیەكی سەربازی دیكتاتۆریانە  مامەڵە دەكات، كە ئەم جۆرە مامەڵە كردنەش خواستی لایەنی بەشداربوان نییەو ناشبێت.

دایەنگا یان باخچەی ساوایان لە هەموو دونیادا بە وێستگەی شەمەندەفەر دەشوبهێنرێت، واتە بە دایەنگاو باخچەی ساوایان دەوترێت یەكەم وێستگەی ژیانی مرۆڤ بەرەو مرۆڤایەتی و بەرپرسیاریەتی ژیان، مرۆڤ لێرەوە گەشتێكی درێژی ژیان دەست پێدەكات هەر بۆیە زۆر گرنگە بۆ ئەو مرۆڤە بچوكەی ناو كۆمەڵگا لە یەكەم گەشتیدا كەسانی رێنیشاندەرو دڵسۆزو شارەزا پلانی تۆكمە بە یارمەتی خۆی و دایك و باوكی بۆ دابرێژرێت، تاوەكو لە وێستگەكانی تری ژیانیدا سودی لێوەربگیرێت گەر بێت و پلانە داڕێژراوەكان تۆكمەو پڕ ئەزمونبن ئەوا بێشك گەشتەكەشی گەشتێكی سەركەوتوو و پڕ ئەزمون دەبێت، پێچەوانەكەشی گەشتێكی شكستخواردی كەم ئەزمون دەبێت.

بۆ هەموو گەشتكردنێك چەند فاكتەرێك، چەند ئامادەكارییەك، چەند ئامرازێك وە دواتر چەند بڕیارێك پێویستە بدرێت و بكرێت تا پلانی گەشتەكە سەركەوتوو بێت، بۆ نمونە گەر بێت و باس لە گەشتێكی زۆر ئاسایی مرۆڤێك بكەین وە یان بۆ وڵاتێكی دیكە ئەو كات ئەو مرۆڤە پێویستی بە خۆئامادەكردن بۆ هەموو ئەو خاڵانە هەیە تا گەشتەكەی گەشتێكی سەركەووتوو بێت.

ئەی ئەگەر بێت و گەشتی ئەو مرۆڤە بچوكە كە هەموو وەیان زۆرێك لە بڕیارەكانی لە دەستی ئێمەی گەورەی پڕ ئەزموندایە، پێویستە چ جۆرە پلانێك بۆ گەشتی ژیانی بۆ دابڕێین تاوەكو بتوانێت گەشتێكی سەركەوتووی پڕ ئەزموون پیادە بكات، ئەی دەبێ ئەو فاكتەرانە چیبن كە ئێمەی گەورە بە گرنگی دەزانین بۆ داڕشتنی ژینگەیەكی دروست بۆ ئەو مرۆڤە بچووكە كە رەنگە لە ژیانی گەورەی خۆیدا ببێتە كەسایەتییەك كە فریادرەسی هەموو گەل و نیشتیمانەكەی بێت.

فاكتەرە سەرەكییەكانی ژینگەیەكی دروست:
هەروەك لەسەرەوە باسمان لێكرد پێنج فاكتەری گرنگ هەن مە چەندەها فاكتەری لاوەكی تر لە خۆدەگرن كە پێویستە ئامادەكاری و گونجاندنی تەواویان بۆ بكرێت تا دایەنگاو باخچەی ساوایان بتوانن ژینگەیەكی دروست و تەندروست لە ناو دایەنگاو باخچەی ساواكاندا بونیات بنێن، ئەوانیش بریتین لە :
1/ فاكتەری ژینگەی فیزیای بیناكە (ساختمانە) كە
2/ فاكتەری تەكنەلۆجیای پێشكەوتوو
3/ فاكتەری فیزیای، دەرونی و كۆمەڵایەتی منداڵانی بەشداربوو
4/ فاكتەری یاساو رێسای وڵات
5/ فاكتەری یاساو رێسای دروستكراوی ناو خودی دایەنگاو باخچەكان.
بە تێكهەڵكێشانی ئەم پێنج فاكتەرە سەرەكییەو وە گونجاندنیان پێكەوە، دەكرێت ژینگەیەكی گەنجاو دروست بكرێت تا سودێكی باش بە منداڵە بەشداربووەكان بگەیەنێت بۆ پەروەردەكردنیان، گەر بێت و ئەم فاكتەرە سەرەكییانە جارێكی دیكەش گونجاندنیان پێبكرێتەوە لەگەڵ فاكتەرە لاوەكیە پێویستەكانی دیكەی تر ئەوا ئەوكات دەتوانرێت بوترێت كە منداڵانی ئەو دایەنگاو باخچانە تەواو تێكەڵی كۆمەڵگاو كلتوری هەڵبژێردراویخۆیان بوون.

خشتەی یەكەم (دیاگرامی 1)

چەند وردبینیەك لەسەر ئەم دیاگرامە
1/ كاری تیم و لەیەك تێگەشتن بەپێی تەمەن پێویستە زیاد بكات
2/ رێژەی تێگەیشتنی نێوان منداڵێكی دایەنگاو دادەیەك، زۆر كەمترە وەك لە تێگەیشتنی نێوان خوێندكارێكی زانكۆو مامۆستاكەی.

3/ رێژەی تیم و لەیەك تێگەیشتن لە دایەنگا كەمترە، وە زیاد دەكات بەپێی تەمەن تا دەگاتە زانكۆ، واتە بەئەنجام گەیاندنی رێژەیەكی بەرزی كاری تیم و لە یەك تێگەیشتن لە دایەنگایەكدا كارێكی قورسترە وەك لە زانكۆ.

4/ كاری فێركردنی منداڵێك بۆ تێگەیشتن لە كاركردن بەتیم زۆر گرانترە بۆ دادەیەك وەك لە مامۆستایەكی قوتابخانەو قوتابیەكی وەیان مامۆستایەكی زانكۆ بۆ خوێندكارێكی.

5/ كەواتە لێرە بەدواوە نهێنییەكی گرنگمان بۆ دەردەكەوت ئەویش ئەوەیە كە منداڵ لە دایەنگاو باخچەی منداڵاندا پێویستیان بەوەیە كە (دادەكان) بە تاك لەسەر پێویستی تاكی منداڵەكان كار لەگەڵ منداڵەكاندا بكەن، وە دواتر لەم رێگایەوە پێویستییەكانی كاری بەگروپ بدۆزرێتەوەو هێواش هێواش منداڵان فێربكرێت تا بە تیم یارمەتیدەری یەكتربن و كاربكەن.

6/ بەهەمانشێوەش بۆ فێركردنی زانست جا گەرئەو زانستە زانستی فێربوونی (زمان، رەنگ، ناوی ئاژەڵ وەیان ……) هەر جۆرە زانستێكی دیكەی تر بێت، پێویستە دادەكان هەوڵبدەن یەكەمجار بە تاك لە رێگای حەزو ئارەزووی ئەو منداڵەوە لە رێگای ئامێری یاریكردنەكانەوە منداڵەكان فێر بكەن وە دواتر بە گروپ و تیم.

پێویستییە دەرونی و كۆمەڵایەتیەكان:
بۆ دەستەبەركردن و تێگەیشتنی پێویستییە دەرونی و كۆمەڵایەتییەكانی ناو دایەنگا یان باخچەی ساوایان كارێكی هەروا ئاسان نیە، هۆكاری گرانی دەستەبەركردن و تێگەیشتنی ئەم پێویستیانە دەگەڕٍێتەوە بۆ  ئەوەی كەوا چەند كەسانێكی گەورەی وەك دایك و باوك، دادە، دەرونناس، كۆمەڵناس و بەڕێوەبەری دایەنگاو باخچەی منداڵانەكە هەوڵی بەشداریكردنی ئەم پرۆسەیە دەدەن.

خشتەی دووەم (دیاگرامی 2)

كارێكی گرنگی تری ئەم سیستەمە لەوەدا خۆی دەبینێتەوە كە زۆرجار كە توانایی جەستەیی و دەرونی و كۆمەڵایەتی هەندێك لەو منداڵانە نابنە رێگری لە پێشكەوتنی خودی ئەو منداڵانە خۆیان و وە منداڵانی تری دەوروپشتیشیان، بەپێچەوانەوە گەر كەمتوانایی هەندێك لەو منداڵانە نەگەیشتبێتە رادەی كەمئەندامی، ئەوا ئەو كات پێشكەوتن لەو پۆلە لە منداڵانەدا دەردەكەوێت لە رێگای كێبركێیكردنی یەكتریەوە.

كەواتە ئەم سیستەمە بریتیە لە تێكەڵاوكردنی (توانای زانستی، دەرونی وە كۆمەڵایەتیە)كان، تا لە رێگای ئەم تێكەڵاوكردنەوە هەوڵبدرێت تاكێكی تێگەیشتوو پێبگەیەنرێت لە هەموو بوارەكاندا، هەروەك لەم (دیاگرامە)دا دەردەكەوێت.

خشتەی سێهەم دیاگرامی 3

چەند وردبینیەك لەسەر ئەم دیاگرامە
ئەم دیاگرامە دیاگرامی (3) بریتیە لە تێكهەڵكێشانی هەردوو دیاگرامی (1) وە دیاگرامی (2) هەر لە رێگای ئەم دیاگرامەوە بۆمان دەردەكەوێت كە :

1/ پرۆسەی پەروەردە پرۆسەیەكی ئاڵۆزی تێك هەڵكێشراوی فاكتەرە دەرونی و كۆمەڵایەتی و عەقڵیەكانە.

2/ منداڵ لە دایەنگاو باخچەی ساوایاندا پێویستی زیاتر بە بەتواناكردنی توانا دەرونی و كۆمەڵایەتیەكانە تا لەم رێگایەوە هەوڵبدرێت توانا زانستییەكانیشی بەهێز بكرێت.

3/ پێویستە توانا دەرونی و كۆمەڵایەتیەكانی كارمەندانی دایەنگاو باخچەی ساوایان زۆر بەزۆرو بە توانا بێت، تالە رێگای تواناكانیەوە ئەوانیش بتوانێت تواناكانی منداڵان بەتوانا بكات.

4/ پێویستە دایەنگا و باخچەی ساوایان وەك شوێنی (یانە – كلوب)ێك تەنها بۆ كۆكردنەوەی منداڵان كارنەكرێت، بەڵكو وەك (یانە)یەكی زانستی بۆ بەتواناكردنی مرۆڤ كاربكرێت.

5/ گرنگی كارەكانی (دادەیەك) هیچی كەمتر نییە لە گرنگی كارەكانی مامۆستایەكی قوتابخانە وە یان زانكۆو دانیشگاكان.

6/ بەهێزبوونی (شخصیەتی) مرۆڤ لە دایەنگاو باخچەی ساوایانەوە دەست پێدەكات.

7/ مرۆڤی بە توانا بەتوانای سەركەوتوو لە زانستدا هەرچەندە توانا زانستیەكان بەهێز بێت، لە هەمانكاتدا پێویستە گرنگی بەتوانا دەرونی و كۆمەڵایەتیەكانیشی بدات.

هەر بۆیە پێویستە دایەنگاو باخچەكان لە كاتی دامەزراندنی (دادە) كاندا زیاتر گرنگی بەبونی توانا زانستیەكانی (دادە) كان بدەن، نەوەك لە بری توانای زانستی گرنگی بە جوانی روخساریان بدرێت لە كاتی دامەزراندندا.

كۆتایی 
بەپێی گۆڕانكاریەكانی مراحلی ژیانی مرۆڤ، پرۆسەی پەروەردەش گۆڕانكاری ریشەیی بەسەردا دێت، واتە ئەو پرۆسەی پەروەردەییەی كە هەڵدەبژێردرێت و كاردەكرێت بۆ دایەنگاو باخچەیەكی منداڵان پێویستە جیاوازی هەبێت لەگەڵ ئەو پرۆسەی پەروەردەی كە بۆ قوتابخانەیەك هەڵدەبژێردرێت و كاردەكات.

پرۆسەی پەروەردە لە دایەنگاوباخچەكاندا لە یەكەم هەنگاودا لە بەهێزكردنی هەستەكانی مرۆڤەوە دەستپێدەكات، هەروەك دەزانین كە مرۆڤ پێنج هەستی گرنگ لە جەستەیدا بوونی هەیە، نەبوون وەیان لە ناوچوونی یەكێك لەم هەستە گرنگانەی ژیان كە لە رێگایانەوە دەتوانێت كارەكانی رۆژانەی خۆمان بەجێبهێنین، دەبنە هۆكارێكی گەورەش لەبەردەم پرۆسەی پەروەردە كردنیشدا، كە ئەوانیش بریتین لە: 
1/ هەستی بینین
2/ هەستی بیستن
3/ هەستی بۆنكردن
4/ هەستی چەشتن
5/ پێگەشتن (تەچ)
كاتێك كە منداڵ تەمەنی دەگاتە تەمەنی رۆیشتنی بۆ دایەنگا، پێویستە ئەو منداڵە هەموو ئەم هەستانە لە جەستەیدا ئەكتیڤ بن تاوەكو كارمەندان بتوانن كار لەگەڵ ئەم منداڵانەدا بەباشی بكەن، هەر بۆیە ئەكتیڤ بونی ئەم هەستانە لە منداڵەكاندا پێش رۆشتنیان بۆ دایەنگا پێویستە بە نوسراو لەلایەن پزیشكی تایبەتی منداڵانەوە پشتڕاستبكرێتەوە.

پشتڕاستكردنەوەی ئەم هەستانە لە منداڵاندا كارئاسانییەكی زۆر دەكات بۆ دایەنگا، دایك و باوك و دواتر بۆ خودی منداڵەكە خۆی.

كارئاسانییەكی تری ئەم پشتڕاستكردنەوەی پزیشكیە بۆ ئەو كارانەیە كە رۆژانە دەكەوێتە نێوانی دەرونناس، كۆمەڵناس و منداڵەكانەوە، تاوەكو لەم رێگایەوە دەرونناس و كۆمەڵناسەكان بتوانن ئاسانتر كرا لەسەر پێنج هەستە دەرونییە سەرەتاییەكانی مرۆڤ بكەن كە بریتین لە:

1/ هەستی ترس
2/ هەستی توانا
3/ هەستی خۆشی
4/ هەستی ئازاری دەرونی
5/ هەستی توڕەیی

*دەرونناس و راوێژكاری خێزانی

نووسراوه‌ له‌لایه‌ن
Parwarday Maxmur