جیاوازیی زه‌رده‌شتیه‌ت و مه‌جوسیه‌ت ، به‌به‌ڵگه‌ی شوێنه‌واریی
جیاوازیی زه‌رده‌شتیه‌ت و مه‌جوسیه‌ت ، به‌به‌ڵگه‌ی شوێنه‌واریی
سه‌لام ناوخۆش
ده‌روازه
پرسی(زه‌رده‌شتییه‌ت) و(مه‌جوسییه‌ت) لێره‌وله‌وێ‌زۆرتێكه‌ڵ یه‌كده‌كرێن،ئه‌وتێكه‌ڵكردنه‌له‌دووڕه‌هه‌نده‌وه سه‌رچاوه‌ده‌گرێت:
1ـ ڕه‌هه‌ندی ئایدیۆلۆژی
2ـ ڕه‌هه‌ندی نه‌زانیی
له‌مكورته‌نووسینه‌دا هه‌وڵده‌ده‌ین له‌سه‌ربنیاتی دووبه‌ڵگه‌ی شوێنه‌واریی دووماوه‌ی جیاواز،كه‌ڕاسته‌وخۆله زمانیشوێنه‌واره‌كه‌ته‌رجومه‌ی ئینگلیزیكراون،به‌نده‌ش له‌زمانی ئینگلیزييه‌وه وه‌رمگێڕاون.
به‌راییتوێژینه‌وه‌كه
له‌مدوایه‌داخه‌ری كینووسینه‌كانی (شاخیبێستوون) ونووسینینه‌رسیشاپوورله (په‌یكۆڵیی) بووم،كه‌یه‌كه‌مياننزیكشاریكرمه‌شانوئه‌ویدووه‌مله‌باشووریكوردستانه،ئه‌ودوونووسینه‌شوێنه‌وارییه‌ڕاسته‌وخۆله‌یونیفۆرم (مێخه‌كی) و (فارسیناوه‌ندوپارسی) ته‌رجومه‌یئینگلیزیكراون.
له‌نوسینێكداپێشبینیئه‌وه‌مكردبووكه‌زه‌رده‌شتیتێكستیی(ده‌قیی) له‌سه‌رده‌میحوكمڕانیمیدیيه‌كانداسه‌ریهه‌ڵداوه، ئه‌وه‌شمته‌نیابۆئه‌وه‌بووشكۆمه‌ندیبۆ (میدییه‌كان) بگه‌ڕێنمه‌وه. له‌لایه‌كیتریشهێدمه‌گرتمیكه‌نووسینی (په‌یكۆلیی)مبه‌ئینگلیزیبینی،چونكه‌نووسینه‌كه‌له‌بریتیزه‌رده‌شتیمیدیباسله‌زه‌رده‌شتیساسانیبه‌فۆرمی (فره‌خوایی) نه‌ك (تاكخوایی) ده‌كات،هه‌روه‌هاباسله (ده‌سه‌ڵاتیساسانی) له (خاكیمیدیا) وه‌ك (شاره‌زوور) و (گه‌رمیان) ده‌كات.
زه‌رده‌شتیه‌توحوكمڕانیمیدییه‌كان
ماوه‌یده‌ركه‌وتنی (زه‌رده‌شت) به‌گێڕانه‌وه‌وچیرۆكیبه‌رئاگردانوكتێبیبێدۆكیومێنتقسه‌یزۆریله‌سه‌ركراوه. هه‌ندێكتێبمێژوويه‌كیزۆردووربۆده‌ركه‌وتنی (زه‌رده‌شت) دیاریده‌كه‌ن،وه‌كزانیارییه‌كانیناوكتێبیماریبۆیس (مێژوویزه‌رده‌شتیه‌ت)،هه‌ندێكیترئه‌ومێژووه‌زۆرنزیك ده‌كه‌نه‌وه‌وه‌كبه‌رگییه‌كه‌میكتێبه‌كه‌یسدیقبۆره‌كه‌یی (مێژوویوێژه‌یكوردی) وه‌كده‌ڵێت :”هرتل -لایوایه‌كه‌زه‌رده‌شتله‌ده‌وری –ویشتاسپیهه‌خامه‌نشیداله‌دایكبووه‌و(لمانوهاوپت) بیرو‌ڕایئه‌وه‌یه‌كه‌زه‌رده‌شتله‌زه‌مانیداریووشیهه‌خامه‌نشیداسه‌ریهه‌ڵداوه”،به‌واتایله 522پ.ز.
دوایوردبوونه‌وه‌له‌نووسینیكۆنیئه‌خمینییه‌كانله‌شوێنه‌جیاجیاكانی (میدیا) و (فارستان)،به‌و ده‌رئه‌نجامه‌گه‌یشتوومئه‌وه‌یله (مێژوویبێئارگیومێنت) هه‌ڵێنجاومه‌له (نووسینیشوێنه‌واریفارسی) به‌ئاشكرائاماده‌بوونیهه‌یه‌به‌تایبه‌تینووسینیشوێنه‌واری (له‌وحه‌یزێر) فارسیله‌ماوه‌یحوكمڕانیمیدیهه‌بووه.
ڕالفنۆرمانشارپله(ل20)ى (چاپیئینگلیزی) كتێبی ” نووسینه‌هه‌ڵكۆڵراوه‌كانیفارسیكۆنبه‌زمانیمێخیله‌ئیمپراتۆریه‌تیئه‌خمینی”،وێنه‌یه‌كیمێخیوئینگلیزیئاماژه‌یبه‌نووسینێكیشوێنه‌واری (ئاریارامنێسشایئه‌خمینی) سه‌رده‌میحوكمڕانیكه‌يخه‌سره‌ویمیدیكردووه .
به‌ڵگه‌یشوێنه‌وارییه‌كه‌م
ئه‌مبه‌ڵگه‌یه‌دووشتساغده‌كاته‌وه،ده‌قه‌كه‌زۆركۆنتره‌له‌نووسینیشوێنه‌واریشاخیبێستوون،ئه‌وه‌شواتایئه‌وه‌ده‌گه‌یه‌نێتكه‌ئاهورامه‌زداپه‌رستیزۆرله‌پێشئاهورامه‌زداپه‌رستیداریوشیئه‌خمینیبوونیهه‌بووه.
ته‌هاباقروهاوه‌ڵانی 1980 له(ل37)ی(تأریخایرانالقدیم)ده‌نووسنكه‌له‌كاتیهه‌ڵمه‌ته‌كانیئاشووریله‌سه‌ده‌ینۆیپ.زبۆسه‌رئێران،فارسه‌كانله‌ڕۆژئاواوباشووریڕۆژئاوایده‌ریاچه‌یئورمێنیشته‌جێبوون،میديیه‌كانیشله‌باشووریڕۆژهه‌ڵاتیناوچه‌یهه‌مه‌دان.” له‌كاتیدروستكردنیده‌وڵه‌تیمیدیله‌به‌راییسه‌ده‌یهه‌شتیپێشمیلادبه‌شیعێراقیعه‌جه‌میوهه‌رێمى چياكه‌وته‌ژێرده‌ستیحوكمیڕاسته‌وخۆیمیدیيه‌كان،فارسه‌كانیشده‌ڤه‌ریفارستانیانبه‌ركه‌وتبه‌ومه‌رجه‌یدانبه‌سه‌روه‌ریمیديیه‌كاندابنێن. (خه‌سره‌وگۆران: كوردستانله‌مێژوودا، 2001،ل70)
ئه‌مله‌وحه‌یه‌له‌وحه‌یه‌كیپاشایفارسیسه‌رده‌میحوكمڕانیكه‌يخه‌سره‌ویمیدییه،له‌ده‌قه‌شوێنه‌واريیه‌كه‌داهاتووه:
“1.4 Ariaramnes ، the great king ، the king of kings ، the king in Persia ، the son of Teispes the king ، the grandson of Achaemenes.
” ئاریارامنێسپاشایمه‌زنمیریمیرانپاشایفارستان،كوریتێسپسپاشاحه‌فیدیئه‌خمینییه‌كان.
2.9 Ariaramnes the king says:” this country Persia ، which I hold ، which is possessed of good horses ، good men ، on me the great God Ahuramazda bestowed (it).By favour of Ahuramazda I am the king (in) this country.
9.11 Ariaramnes the king says : May Ahuramazda bear me aid!”
ئاریارامنێسپاشاده‌ڵێت: وڵاتیفارستانكه‌منپۆسته‌كه‌موه‌رگرتووه‌خاوه‌نیئه‌سپیباشومرۆڤیباشه،ئاهورامه‌زدابه‌منیخه‌ڵاتكردووه،به‌چاكه‌یئاهورامه‌زدامنپاشایئه‌موڵاته‌م.
ئاریارامنێسده‌ڵێت: ئاهورامه‌زداهاریكارمبێ”.
ئارنۆلدویلسنودیاكۆنۆف ..باسله‌وه‌ده‌كه‌نكه‌حوكمڕانیمیدیيه‌كانزۆردیموكراسیبووه‌وچه‌نده‌هانه‌ته‌وه‌یله‌خۆگرتووه . دكتۆرستیفنمانسفیلدودۆگلاسله‌یتۆنله(ل11)یكتێبی “Searching for Democracy from Media to America”
ده‌نووسن:” میدیيه‌كانده‌رفه‌رتێكیانبه‌هۆزه‌هاوسێكانیانداكه‌هاوبه‌شیله‌به‌ڕێوه‌بردنیئه‌وزه‌ویه‌یله‌سه‌ریده‌ژین،بكه‌ن”.
به‌پێیئه‌وشوێنه‌واره‌یله‌نه‌مرودله‌لاینێرده‌یه‌كیبه‌ریتانیله 1955 دۆزرایه‌وه،ده‌وڵه‌تیمیدیله‌سه‌رده‌میفراوه‌رتیسییه‌كه‌مزۆربه‌هێزبووه،به‌جۆرێك (ئه‌سه‌رحه‌دونیپاشایئاشووری) نێرده‌یهاوڕێیه‌تیبۆلایناردووه …قه‌بائیلیفارسییه‌كێكله‌وهۆزانه‌بوون‌كه‌به‌شێكبوون‌له‌حوكمڕانیمیدیپێكده‌هێنا.(ته‌هاباقر،ل39ـ40)، مانسفێلدولایتۆنله‌دیاكۆنۆفده‌گێڕنه‌وه‌كه‌میديیه‌كانله تێڕوانينىئاشووريیه‌كانداهێزێكیزۆرئازابوون. هه‌روه‌ها ته‌هاباقروئه‌نیدیله(ل39ـ40)یكتێبی(مێژوویكۆنیئێران)ته‌مه‌نیحوكمڕانیفراو‌رتیسییه‌كه‌مبه(655ـ633پ.ز) وته‌مه‌نیحوكمڕانیكه‌یئه‌خسار(كه‌يخه‌سره‌و) به( 633ـ584پ.ز)داده‌نێن.
پاشزانینیئه‌مڕاستیانه،بابزانینله‌وحه‌كه‌یئاریارامنێسله‌چسه‌رده‌مێكدابووه،شارپله(ل18)ده‌نووسێت: ئاریارامنێسله‌ماوه‌ی(640-ـ 615)پ.زكه‌حه‌فیدیئه‌خمینییه‌كانوباپیره‌گه‌وره‌یداریوشحوكمڕانیله‌ده‌ڤه‌ریفارسیكردووه”،ئه‌مله‌وحه‌یه‌له‌ساڵی 1920 دۆزرایه‌وه‌وئێستاله‌مۆزه‌خانه‌یبه‌رلینه.
كه‌واته‌لێره‌داچه‌ندخاڵێكمانبۆڕوونده‌بێته‌وه :
1. ناوچه‌ىفارسله‌ماوه‌یحوكمڕانیئاریارامنێسبه‌شێكبووه‌له‌حوكمڕانیمیدييه‌كان.
2.ئاریارامنێسله‌سه‌رده‌میحوكمڕانیكه‌يئه‌خساربووه،به‌شاهيدیته‌هاباقرودكتۆرفه‌وزیڕه‌شیدوڕه‌زاجه‌واد،(ل40)كه‌يئه‌خساربه‌هێزترینپاشایمیدیبووه‌به‌جۆرێكهه‌رله‌سه‌رده‌میئه‌وكۆتاییبه‌حوكمیئاشووریهات!!
3.به‌پێیله‌وحه‌كه‌ئاهورامه‌زداپه‌رستیله‌سه‌رده‌میحوكمڕانیكه‌يئه‌خساریمیدیبووه،نه‌كداریوشیئه‌خمینییه‌كه‌مئاهورامه‌زداپه‌رێسیبێت.
به‌كورتیوكرمانجیبه‌ئارگیومێنتیشوێنه‌واریته‌واوساغده‌بێته‌وه‌كه‌حوكمڕانیمیدیوئه‌خمینیته‌واوئاهورامه‌زداپه‌رستبوون،ئه‌مڕاستیه‌شله (له‌وحه‌یزێر)یئاریارامنێسونووسینیشوێنه‌واریشاخیبێستوونڕوونده‌بێته‌وه،كه‌واته‌چۆنئاریارامنێسله‌له‌وحه‌كه‌باسی “چاكه‌یئاهورامه‌زدا” له‌سه‌رئه‌وده‌كاتبه‌هه‌مانشێوه‌شداریوشیگه‌وره‌پاشزاڵبوونیبه‌سه‌رفراو‌رتیسیدووه‌م (شازاده)،سه‌ركه‌وتنه‌كه‌یئه‌وبه “چاكه‌یئاهورامه‌زدا” ناوده‌بات.دیاكۆنۆفباسله‌وه‌ده‌كاتكه‌میدیيه‌كانزۆرئه‌هلییاسابوونهه‌رئه‌وانبوونئاهورامه‌زداپه‌رستبوون،ئه‌وئاهورامه‌زداپه‌رستيیه‌له‌میدييه‌كانه‌وه‌گوازراوه‌ته‌وه‌بۆئه‌خمینییه‌كان!
به‌ڵگه‌یشوێنه‌واریدووه‌م
په‌یكۆڵییشوێنه‌وارێكیساسانیه‌له‌خاكیكوردان،كه‌مێژووه‌كه‌یده‌گه‌ڕێته‌وه‌بۆبه‌رایيه‌كانینۆو ده‌یسه‌ده‌یسێیه‌میزاينیبه‌تایبه‌تیسه‌ركه‌وتنیشانه‌رسیبه‌سه‌ربارامیسێیه‌م. جگه‌له‌په‌یكۆڵییچه‌نده‌هاشوێنه‌وارینا-كوردیله‌كوردستانهه‌نوه‌كبتخانه‌وده‌ربه‌ندیگاور… هه‌روه‌هاچه‌نده‌هاشوێنه‌واریئاگرپه‌رسیله‌بادینانیباشووریكوردستانداهه‌ن.
زۆرگه‌ڕیده‌باسیپه‌یكۆڵیاننه‌كردووه،به‌ڵامزۆرگه‌ڕیده‌شهه‌نكه‌به‌گرنگیيه‌وه‌باسیانله‌وپاشماوه‌شوێنه‌وارييه كردووه. گه‌ڕیدهى ئينگليزى(جاكسۆن)له‌كۆتاییسه‌ده‌هه‌ژده‌هاتووه‌ته‌باشووریكوردستان،به‌ڵامهیچئاماژه‌یبه‌پاشماوه‌یپه‌یكۆڵیینه‌كردووه،هه‌روه‌هاگه‌ڕیده‌یه‌كیوه‌ك (ڕیچ) له‌ساڵی 1820 داگه‌شتێكبۆكوردستانده‌كات،ناویهه‌ندێپاشماوه‌یساسانیله‌باشووریكوردستانبردووه،به‌ڵامناویپه‌یكۆلیناهێنێت( ).
فریزه‌رته‌نهاچه‌ندساڵێك(1834)دوایڕیچهاتووه‌ته‌كوردستانقسه‌یله‌سه‌رپه‌یكۆڵيیكردووه،ج.ب.فره‌یزه‌رله‌باسیشاره‌زووردائاماژه‌یبه‌وشوێنه‌واره‌یپه‌یكۆڵيیكردووه،به‌جۆرێككه‌له1/11/1834دابه‌ناوچه‌كه‌تێپه‌ڕده‌بێت،ده‌ڵێت: پیاوێكیبه‌ته‌مه‌نباسیبتخانه‌یانپه‌رستگایه‌كیپه‌یكه‌ریبۆكردمله‌ده‌شتاییه‌كه‌داهه‌یه‌وبه‌ردینوسراویتێداهه‌یه،به‌ڵامكه‌سناتوانێتبیانخوێنێته‌وه( ).
ڕاوڵنسنله‌پێشه‌نگیئه‌وگه‌ڕیدانه‌دێتكه‌له‌هاتنیبۆكوردستانبه‌درێژیباسیپه‌یكۆڵییكردووه،ووتوویه‌تی:په‌یكه‌ریپه‌یكۆڵییله‌وپه‌ڕیڕووباریسیروانله‌دووریسێفه‌رسه‌خده‌بێت*( )،هێرزفیلدله‌دووماوه‌یجیاوازدا 1911 و 1923 سه‌ردانیئه‌وپه‌یكه‌ره‌یكردووه‌ونووسینه‌كه‌یشیكردۆته‌وه . به‌ڕایمنكوردیباشوورله‌ڕێگایكتێبه‌كه‌یئێدمۆنز (كرد،ترك،عرب) دابه‌وپه‌یكه‌ره‌ئاشنابووه( ).
له‌ساڵی 1954 كریستینسنده‌رباره‌یزمانیئه‌وپاشماوه‌ده‌نووسێت”به‌رده‌نووسه‌كه‌به‌دووزمانیڕه‌سمییئه‌وچاخه،واته‌په‌هله‌ویئه‌شكانیوپه‌هله‌ویساسانی. “نوسراوه”( )
په‌یكه‌ریپه‌یكۆڵییده‌رخه‌ریئه‌وه‌یه‌كه‌زه‌رده‌شتییه‌تیساسانیله‌سه‌رچه‌وساندنه‌وه‌یمیدیوپارسییه‌كانودوالیزمدامه‌زراوه،تۆفیقوه‌هبی(1961)باسیسته‌میئه‌رده‌شێرده‌كاتبه‌رانبه‌رمیدیيه‌كانكه‌له‌پێناودامه‌زراندنیفه‌رمانره‌واییفارسیله(224)مهه‌مكوردانپاشایمیدیكوشتووه‌هه‌روه‌هاچه‌ندانمیدیكوشتووه‌وبه‌دیلگرتووه،له‌ولاوه‌شئه‌رده‌لان (ئه‌رتبان) پاشایپارسیبه‌ئه‌رده‌شێرده‌ڵێت : هه‌یگه‌وره‌بوویژێرده‌واریكوردی (ته‌به‌ریبه‌رگیدووه‌م) . ناسیونالیستیكوردبێئاگابوونله‌واتایئه‌مقسه‌یه،بانگه‌شه‌یئه‌وه‌یانبڵاوكرده‌وه‌كه‌ده‌سه‌ڵاتیساسانیده‌سه‌ڵاتێكیكوردیبووه،ئیسلامڕووخاندوویه‌تی . ئه‌وه‌یئاگاداربیله‌مێژوویساسانیهه‌رزووده‌زانیده‌سه‌ڵاتێكیدژه-میدیبووه‌هه‌رله‌ئه‌رده‌شێره‌وه‌هه‌تایه‌زگورد 224-651 مواته‌زیاترله 400 ساڵفه‌رمانره‌وایییه‌كپاشایمیدینه‌بووه.دكتۆرئه‌حمه‌دمه‌حموودئه‌لخه‌لیلله‌ل84یكتێبی (مێژوویكوردله‌شارستانیئیسلامدا) ده‌رباره‌یجوێنه‌كه‌یئه‌رده‌لانیپێنجه‌مبه‌ئه‌رده‌شێرده‌ڵێت : ئه‌موته‌یه‌په‌ندێكیكۆنیفارسیه‌به‌كه‌سێكده‌وترێتكه‌دڵره‌قومامه‌ڵه‌زبربێت .”
پرۆدسكاڤا-كه‌له 1983 ده‌قینووسینه‌كه‌یپه‌یكۆلیكردۆته‌ئینگلیزیدووشتیگرینگده‌رده‌خات،یه‌ك،زه‌رده‌شتیه‌تیساسانیدوورله‌یه‌كتاپه‌رستینییه،بۆنموونه‌له‌ل5یكتێبی
The Sassanian Inscription of Paikuli
له‌هێڵییه‌كه‌میبه‌ردنووسیپه‌یكۆڵییده‌گوازێته‌وه‌كه‌نه‌رسیئینقلابچیئاواپێناسه‌یخۆیوباوكانیده‌كات :”
“I am Mazdaean Majesty Narseh king of king Iran and Aneran whose whose origin is from the gods son of the Mazadean majesty sabur king of king iran and Aneran whose origin (is) from the gods grandson of majesty Ardaxser king of kings
-منمازداییخاوه‌نشكۆنه‌رسه‌مپاشایپاشایه‌كانیئیرانوده‌ره‌وه‌یئیرانكه‌له‌خواوه‌نده‌كانه‌وه‌پاشكه‌وتووم،كوریمه‌لیكشاپووریپاشایپاشایه‌كانیئیرانوده‌ره‌وه‌یئیرانكه‌سه‌رچاوه‌یله‌خواوه‌نده‌كانوه‌رگرتووه،كوریئه‌رده‌شێریپاشایپاشایه‌كانه.”
له‌مده‌قه‌یپه‌یكۆڵییئاشكراده‌بێتكه‌زه‌رده‌شتیه‌تینه‌رسیوئه‌رده‌شێرله‌سه‌رخوداپه‌رستیدانه‌مه‌زراوه .عه‌بدوڵڵاقه‌ره‌داغیناسراوبه‌مه‌لاعه‌لیله‌ل251یكتێبیئاینیكۆنوكۆچكردنله‌كوردستانداده‌رباره‌یئاڤێستایسه‌رده‌میساسانیده‌نووسێت:” ئه‌میه‌سنایه‌ی(گاته‌كان) كاتیئێستا،هه‌رئه‌ویه‌سنایه‌یكاتیساسانیه‌كانه،له‌گه‌ڵیه‌سنایكاتیهه‌خامه‌نشینییه‌كاندا-ئه‌خمینییه‌كاندا- كه‌مێكجیاوازیهه‌یه،به‌شێكله‌مپه‌رتوكه‌له‌كاتیئه‌سكه‌نده‌رداله‌ناوچووه.”
گاته‌كانیسه‌رده‌میزه‌رده‌شت (میدیه‌كان +ئه‌خمینییه‌كان) له‌گه‌ڵگاته‌كانیسه‌رده‌میساسانییه‌كانهه‌رجیاوازیوشه‌كاریاننییه‌به‌ڵكوجیاوازیعه‌قیده‌ییانهه‌یه‌هه‌روه‌هاهه‌رخودیگاته‌كانیسه‌رده‌میحوكمڕانیمیدیوئه‌خمیینیه‌كانبه‌شێكیزۆریبووه‌خۆراكیئاگر . لێره‌داناسیونالیستیتوندره‌ویكوردیكارله‌سه‌رگاته‌كانیسه‌رده‌میساسانیده‌كاتبه‌وه‌شكه‌سایه‌تیكوردیته‌واوده‌شێوێنن !
پرۆدهه‌رله‌ل22یهه‌مانكتێبده‌رباره‌یبه‌ساسانیوپارسیكردنیخاكیمیدیوه‌ك (عیراقیعه‌جه‌می) و (ئه‌قلیمیجیبال) له‌هێڵی 15یپه‌یكۆڵییده‌گوازێته‌وه :”
likewise the princes and grandees and nobles and householders and satraps and accountants (and) storekeepers (? not Pa) and the remaining Persians and Parthians who were in Asōrestān [and Xūzestā?]n and Garamaea and Syārzūr، all together they came to Xāyān ī Nīkatrā to meet me. And here they came into my presence where this monument has been made.
به‌هه‌مانشێوه‌میروخانه‌دانوخاوه‌نماڵانوژمێریاریارانوخه‌زنه‌داروهه‌روه‌هاپاشماوه‌یفارسوپارسیه‌كانیله (ئاشوورستان-عیراقیعه‌جه‌م) و (خوزستان-ئه‌هواز) هه‌روه‌هاگارامایا (گه‌رمیان) سیازور (شاره‌زوور)ئه‌وانه‌هه‌مووپێكه‌وه‌هاتنبۆ (خایانینیكاترا) تامنببیننهه‌روه‌هالێره (په‌یكۆڵیی) له‌به‌رده‌ممئاماده‌بوونله‌وشوێنه‌یئه‌ممۆنیومێنته‌یلێدروستكرا .”
سه‌یركه‌نه‌رسیله‌مۆنیومێنتیپه‌یكۆڵییناویلێپرسراوه‌فارسیوپارسه‌كانیعیراقیعه‌جه‌موئه‌قلیمجیبالده‌باتهه‌تائاماژه‌شبه‌میدیه‌كانناكات،چونكه‌باپیروباوكیمیدیه‌كانیبه‌كێویناوده‌بردكه‌واته‌ئه‌وسه‌ركرده‌وخانه‌دانانه‌یهاریكارینه‌رسیكرددژبه‌به‌هرامیسێیه‌مفارسوپارسبووننه‌كمیدی!!
هه‌ڵوێستیئه‌خمینیئاهورامه‌زداپه‌رستوساسانیمه‌جووسیده‌رباره‌یمیدیيه‌كان
راسته‌ڕه‌چه‌ڵه‌كی (ئه‌خمینی) و (ساسانی) له‌بنه‌ره‌تداڕه‌چه‌ڵه‌كی (فارسی) ئه‌ورۆپێكدێنن . یه‌كه‌مپاشایئه‌خمینی(ئاریارامنێس)یسه‌رده‌میحوكمڕانیمیدیله‌له‌وحه‌یزێربانگاشه‌یئاهورامه‌زداپه‌رستیده‌كات . داریوشیئه‌خمینیشله‌نووسینیشاخیبێستوونهه‌مانقسه‌یباپیریدووپاتده‌كاته‌وه‌به‌وه‌یئاهورامه‌زداهاریكاریبووه‌له‌به‌سه‌ركه‌وتنیفراوه‌رتیسیدووه‌میاشازاده‌یمیدی .
نووسینیشاخیبێستوونبه‌تایبه‌تیئه‌وبه‌شه‌یتایبه‌ته‌به‌شه‌ریداریوشله‌گه‌ڵفراوه‌رتیسیدووه‌م،كه‌لوتكه‌یدرنده‌ییداریوشیئاهورامه‌زداپه‌رێسبه‌رانبه‌رفراوه‌رتیسیئاهورامه‌زداپه‌رێسپیشانده‌دابۆنموونه‌شارپبه‌شێكیته‌رجومه‌یئینگلیزیكردووه :
13-17“ Dariush the king says : One man ، fravartish (Phraortes) by name ، a Mede –he rose up in Media . To the people thus he said “ I am Khshathrita ، of the family of Uvakhshatra (Cyaxares) After that ، the median force ، which –was- in the palace ، became rebellious from me –and – went over to that Phraortes.He became the king in Media .”
18-28 . Darius the king says : The Persian and Median army ، which was under me ، this was a small force. After that ، I sent forth an army . Vidarna –Hydarnes – by name ، a Persian . my subject –him I made their chief . Then I said to them : Go forth ، smite that median army ، which does not call itself mine . After that Hydarnes with the army went off .when he reached Media- there is a town ، Marrush by name ، in media ، there he fought that battle with the Medes . He who was chief among the Medes ، he was not there then . Ahuramazda bore me aid ، by the favour of Ahuramazda my army severely defeated that rebellious army .27 days of the month Anamaka were past ، then the battle was fought by them . After that ، the army of mine –there is a district ، kampada by name ، in media –there –it- waited for me until I arrived in Media.”
70-78 . Dariush the king says : After that ، this phraortes with a few horsemen fled . There is a district ، Raga (Ray) by name ، in media –along there he went off . After that I sent an army in pursuit ، phraortes ، having been seized ، was brought to me .I cut off his nose and ears and tongue . And I put out one eye . At my door he was kept bound ، all people saw him . After that ، at Hamadan I impaled him ، and the men who were his foremost supporters ، them I hanged at Hamadan in fort.”
ته‌رجومه‌كه‌ی
13-17″ پیاوێكیمیدیكه‌ناویفراڤارتیش (فراوتێس)بووله‌میدیاڕاپه‌ری .به‌خه‌ڵكه‌كه‌یوت : منخشاساریتامله‌ماڵباتییوڤاخشاترا (كه‌یئه‌خرێس) .له‌پاشانهێزیمیدیكه‌له‌كۆشكبوونودژیمنیاخیبوونوبه‌گه‌ڵفراوه‌رتێسكه‌وتن،ئه‌ویشجاریداكه‌پاشایمیدیایه.”
18-28″ داریوشده‌ڵێت : ئه‌وسوپافارسیومیدیه‌یله‌ژێرده‌سه‌ڵاتیمنبوو،ئه‌ویشهێزێكیبچووكبوو . له‌پاشانمنسوپاكه‌مبۆسه‌رفراوه‌رتێسبه‌سه‌رۆكایه‌تیڤیدارنا (هیدارنێس) فارسیكه‌یه‌كیله‌ڕه‌عیه‌ته‌كانمبوو،هه‌ناردووتم : برۆنبه‌ره‌وپێشه‌وه،ئه‌وسوپایه‌یمیدیكه‌وه‌لایخۆیبۆمنپیشاننادات،ته‌مبێبكه‌نوسزایبده‌ن. هیدارنێسپێشره‌ویكرد،كاتێكگه‌یشته‌میدیا،له‌شارۆچكه‌یه‌كبه‌ناوی (ماروش) له‌میدیاله‌گه‌ڵمیدیه‌كانبه‌یه‌كگه‌یشتن : ئه‌وكه‌سه‌یخۆیبه‌ڕابه‌ری (ریشسپی) میدیه‌كانده‌زانیئه‌وكاته‌له‌وێ‌نه‌بوو.
ئاهورامه‌زدایارمه‌تیدامهه‌ربه‌پشتیوانیئه‌ویشسوپاكه‌مدرندانه‌سوپاییاخیبوونیتێكشكاند.27 ڕۆژیمانگیئاناماكابه‌سه‌رچوو،شه‌ره‌كه‌له‌ته‌ره‌فئه‌وانه‌وه‌ده‌ستیپێكرده‌وه،سوپاكه‌یمنله‌قه‌زایكامپاداچاوه‌رێیمنیانكردتاده‌گه‌مه‌میدیا.”(ل42)
له‌ل48 یشهاتووه :
70-78″ داریوشده‌ڵێت : له‌پاشانفراورتێسبه‌خۆیوچه‌ندئه‌سپسوارێكڕایكردله‌وێ‌قه‌زایه‌كله‌میدیاهه‌بووبه‌ناویڕاگا (ره‌ی) ئه‌ویشبه‌ره‌وئه‌وێ‌چوو،منیشسوپایه‌كمبه‌دوایهه‌نارد،سوپاكه‌فراوه‌رتێسیگرتوبۆمنیانهێنا . منیشلوتوهه‌ردووگوێوزمانمبری .چاوێكمده‌رهێنا،له‌ده‌رگاكه‌یخۆمبه‌ستمه‌وه،هه‌مووخه‌ڵكبینیان،له‌پاشانله‌هه‌مه‌دانتێلاترێنمكردهه‌روه‌هائه‌وپیاوانه‌یلایه‌نگریفراوه‌رتێسبوونله‌به‌ره‌یشه‌رهه‌رهه‌موومله‌حامیه‌یهه‌مه‌دانله‌سێداره‌دا.”(بۆزیاترزانیاریبروانه‌وتاری : كێنووسینیشاخیبێستوونینه‌بینیوه؟له‌سایتیمێژوووسایتیخاڵ-كوردان…)
ساسانیه‌كان و‌مه‌جوسيیه‌كانوچه‌وساندنه‌وه‌یمیديیه‌كان
له‌مده‌قه‌یخواره‌وه‌شده‌رده‌كه‌وێ،ساسانیه‌كانبه‌رانبه‌رمیدیه‌كانله‌ئه‌خمینیه‌كانباشترنه‌بوون .
تۆفیقوه‌هبیله‌ل15-16 ینامیلكه‌ی (بنه‌چه‌كه‌یكوردانوبنچینه‌یزمانیكوردی) ده‌نووسێت : ” ئه‌رده‌شێربابك 224-241 ممیدیه‌كانیبه (مادیكێوی !) نێوده‌برد،هه‌مانشتلایشاپووریكوری 242-271 دووباره‌بۆته‌وه،هه‌ربۆیه‌شنه‌رسیپاشایناوپه‌یكۆڵییله‌وسیاسه‌ته‌دوورنه‌كه‌وته‌وه .
ئه‌رده‌شێربابكبۆدروستكردنیفه‌رمانره‌واییفارسیزاڵبوونیبه‌سه‌رماده(میدی)یه‌كانبه‌گرینگترینئامانجیخۆیده‌زانی.” ئه‌رده‌شێرله‌كتێبی (كارنامه‌ك)،كه‌به‌زمانیپه‌هله‌ویبووئاواباسیكوشتنیمیدیه‌كانده‌كات :” ئه‌رده‌شێریبابه‌كان،پاشكوشتنیئه‌رده‌لانیپێنجه‌م –پاشایپارسه‌كان- قۆشه‌نێكیقورسوگه‌وره‌یله (زابول)ه‌وه‌پێكهێناوڕۆیشتبۆشه‌رله‌گه‌ڵكوردان –پاشایماده‌كان- بكات….ئه‌رده‌شێرچوارهه‌زارشه‌ركه‌ریپێكه‌وه‌ناوخوتوغافڵبه‌سه‌ركوردانیداداوهه‌زاركه‌سیلێكوشتنوئه‌وه‌یمابوونه‌وه‌شه‌وه‌یانبه‌دیلیگرتنیابرینداریكردنوتفاقودانه‌وێڵێكیزۆریله‌كوردان،پاشایماده‌كانوكوره‌كانیزه‌وتكرد.”
هه‌روه‌هاله‌سه‌رده‌میشاپوورییه‌كه‌م،جێنیشینیئه‌رده‌شێرله‌ساڵی 242 یمیلادیساسانیه‌كانله‌هه‌ولێرشه‌رێكیقورسیانله‌گه‌ڵ ” ماده‌كێوێ”یه‌كانكرد، (تۆفیقوه‌هبی،ل16).
ئه‌نجام
له‌مدووشوێنه‌واره‌داده‌رده‌كه‌وێ :
1.ئاهورامه‌زداپه‌رێسیله‌سه‌رده‌میحوكمڕانیمیدیدروستبووه،نه‌كداریوشیئه‌خمینی.
2.ئه‌خمینیئاهورامه‌زداپه‌رێسله‌سه‌رده‌میداریوش 522-484 پ.مكه‌وتۆته‌گیانیمیدیه‌كان،كه‌واته‌مه‌زداپه‌رێسیئه‌خمینیه‌كانوه‌كتوكلناعلیاللهیصه‌داموابوو،
3.ساسانیمه‌جووسیله‌سه‌رده‌میئه‌رده‌شێرله 224یمیلادیوشاپوورییه‌كه‌مله 242یمیلادیه‌وه‌میدیه‌كانیانبه‌كێویداناوه،بۆیه‌زیاترله‌هه‌زاركه‌سیانلێكووشتوون.
4.له‌شرۆڤه‌كه‌داخۆیاده‌بیكه‌ئاڤێستایسه‌رده‌میساسانیته‌واوئاڤێستایسه‌رده‌میمیدیوئه‌خمینییه‌كاننییه،به‌ڵامبه‌شێكناسیونالیستیكوردیله‌ڕقیئیسلامته‌به‌نیفۆرمیزه‌رده‌شتی (مه‌جووسی) سه‌رده‌میساسانییه‌كانده‌كات ! له‌دوایئه‌وحوكمڕانیه‌ش،كه‌زۆریله‌سه‌رجه‌سته‌یمیدیوپارسییه‌كاندامه‌زرابوو،باشووروڕۆژهه‌ڵاتیكوردستانپره‌له‌شوێنه‌واریئاگرپه‌رێسی!
خالكورد
نووسراوه له‌لایه‌ن
نورسي كؤران
Reviewed by Unknown
on
2:05:00 م
Rating:
مدون من بلد المليون و نصف شهيد احب مطالعة جديد العلوم و التقنيات مؤسس لمدونة علوم و تقنيات
ليست هناك تعليقات: