پێویستە پەروەردەی ئیسلامیی دابڕێژرێتەوە

ئامادەکردنی :فەرهاد عومەر

د. كتۆر شێركۆ كرمانج مامۆستای زانكۆیە لە ئوسترالیا و لەو چاوپێكەوتنەیدا بۆ “وشە” باس لە گرفتەكانی سیستەمی پەروەردەی ئاینی دەكات لە كوردستان، لەسەر ئەو بابەتە كتێبێكی بڵاو كردووەتەوە و تیایدا ئاماژە بەوە دەدات كە ئەو سیستەمە پەروەردەییە كەسایەتیی ئیسلامیی سیاسی پەروەردە دەكات و لە دژی پێكەوەژیانی ئاینییە لە كوردستاندا.

 

“لە كوردستان وانەی ئایین لە قۆناغی یەكەمی بنەڕەتی تا دوازدەی ئامادەیی دەخوێنرێت، ئێوەش رەخنەتان لە خوێندنی ئەو وانەیە گرتووە بەو شێوەیەی كە ئێستە هەیە، بە دیاریكراوی رەخنەتان لە چی شتێكی ئەو بەرنامە و وانانە هەیە؟

  ئەو رەخنانەی كە من لە بەرنامەكانی خوێندنی پەروەردەی ئیسلامی دەگرم، هەمەلایەنەن. هەندێكیان پێوەندییان بە ناوەڕۆك و ئەو دەق و پەیام‌ و بەهایانەوە هەیە كە لە كتێبەكان هاتوون یان مامەڵەیان لەگەڵدا كراوە، هەندێكیشیان پێوەندییان بە سایكۆلۆجییەتیی منداڵ‌ و شێوازی فێركردنی منداڵەوە هەیە. بۆ ئاسانكردن ‌و روونكردنەوەی مەبەستەكانم لێرە هەڵوێستە لەسەر هەندێكیان دەكەم.

یەكەم، بەسیاسیكردنی بەرنامەی خوێندن، واتا نووسینەوەی بابەتەكان‌ و چیرۆكەكان ‌و دەقەكان لە دیدی ئایدیۆلۆجیایەكی دیاریكراو كە ئایدیۆلۆجیای ئیسلامی سیاسییە كە بە ئیسلامیزم ناوزەد كراوە. بەشێكی زۆر لە كتێبەكانی پەروەردەی ئیسلامی هەر لە پۆلی یەكەمی بنەڕەتییەوە تا دوازدەی ئامادەیی تەرخان كراون بۆ ئەوەی وا نیشان بدرێت ئاینی ئیسلام ئاینێكی سیاسییە، واتا ئیسلام لە توێی ئەو كتێبانە نەك تەنیا وەك ئاین ناسێنراوە، بەڵكو وەك ئایدیۆلۆجیایەكی سیاسی بە خوێندكاران ناسێنراوە. ئەمەش ئیدیعایەكە كە هێزە ئیسلامییەكان دەیكەن. لە كتێبی پەروەردەی ئیسلامی بۆ پۆلی حەوتەمی بنەڕەتی لە یەكێك لە وانەكان دەڵێت: قورئان پەرتووكی یاساگوزاریی‌ و ئەحكامە و خوا بۆیە رەوانی كردووە تا ببێتە دەستوور. ئەمە راست ئەو ئارگۆمێنتەیە كە حەسەن بەننا و ئەبوئەعلای مەودوودی‌ و سەید قوتب‌ و یوسف قەرەزاوی ‌و هەموو ئیسلامییەكانی دنیا و كوردستان بەكاری دەهێنن بۆ بەسیاسیكردنی ئاینی ئیسلام. 

دووەم، بەئیسلامیكردنی بەرنامەی خوێندن، واتە بەئیسلامیكردنی بەها و پەیامە مرۆییەكان. هەرچی بەها هەیە لەناو كتێبەكان وەك بەهای موسڵمانان‌ و ئیسلام نیشان دراوە. ئەوەش ئەوەی لێ دەكەوێتەوە كە غەیرە موسڵمانان هەڵگری ئەو بەهایانە نین یان پراكتیزی ئەو بەهایانە ناكەن. بۆ نموونە لە كتێبەكان زۆر پێداگری لەسەر ئەوە كراوە كە موسڵمان نابێت درۆ بكات. ئەگەر لە گۆشەیەكی ترەوە تەماشای ئەم رستەیە یان پەیامەكەی ناو ئەو رستەیە بكەین، دەكرێت ئەو مانایە بگەیەنێت كە غەیرە موسڵمان دەكرێت درۆ بكات. مامەڵەكردن لەگەڵ پرسی درۆ شتێكی باشە، بەڵام لەبری ئەوەی ئەم بەهایە وەك بەهای ئیسلام یان موسڵمان تەماشا بكرێت ‌و نیشان بدرێت واچاكە وەك بەهای مرۆیی مامەڵەیان لەگەڵ بكرێت. دەكرێت دەقەكانی كتێبەكان بڵێین كە مرۆڤ نابێت درۆ بكات. ئەوكات ئەوە بەو مانایە دێت كە كەسەكە پەیڕەوكەری هەر ئاینێك، ئیسلام، مەسیحی، جوو، هیندۆس، بودیی، بێ دین.. تاد، نابێت درۆ بكات. 

سێیەم، كێشەی رەهاییگەرایی (absolutism) لە دەق‌ و پەیامەكانی كتێبەكانی پەروەردەی ئیسلامی، تەواوی رستە و پەیامی كتێبەكانی پەروەردەی ئیسلامی لە قوتابخانەكانی كوردستان بە دیدێكی رەهاییگەرییانە نووسراوە، واتە دیدێك كە جێگەی هیچ پرسیارێكی تێدا نابێتەوە و پرسیار لای خوێندكار دەكوژێت لە جیاتی ئەوەی پرسیار دروست بكات. هاوكات لە جیاتی ئەوەی گومان لەلای خوێندكار دروست بكات، گومانەكان دەڕەوێنێتەوە. سەرنجێكی خێرای كتێبەكانی پەروەردەی ئیسلامی بدەین بۆمان دەردەكەوێت كە لە ڕۆژی یەكەمی خوێندن، منداڵانی كوردستان وەڵامی هەموو پرسیارە فەلسەفییەكانی مرۆڤایەتی وەك، ئێمە كێین و لە كوێوە هاتووین، بۆ كوێ دەچین دەست دەكەوێت. لە كتێبی پۆلی یەكەم وەڵامی ئەم 3 پرسیارە لە یەك ڕستەدا كورت كراوەتەوە، خوا ئێمەی دروست كردووە و ئێمە بۆ لای خوا دەگەڕێینەوە. ئەم شێوازە لە دەربڕین منداڵی بێ پرسیار و بێگومان لە پرسە فەلسەفییەكان بەرهەم دەهێنێت، چونكە وەڵامی پرسە فەلسەفییەكانی بە ئامادەكراوی لە دەقەكە دەست دەكەوێت چونكە رستەكە زۆر بەشێوەیەكی رەهاییانە (ئیتلاقییانە) داڕێژراوە. ئەمە تاكە دەقی رەهاییگەرای نییە، بگرە كتێبەكانی پەروەردەی ئیسلامی لێوانلێون لە رەهاییگەرایی. 

چوارەم، بەموسڵمانكردنی خوێندكار، واتا كردنی قوتابخانە بە مزگەوت. ئەوەی زۆر بەزەقی لە تەواوی كتێبەكان بەرچاو دەكەوێت، ئەوەیە كە دەق‌ و چیرۆكی كتێبەكان بە مەبەستی ئاشناكردنی خوێندكار بە ئاینی ئیسلام نەنووسراوە، بەڵكو بە مەبەستی بەموسڵمانكردنی منداڵەكان نووسراون. ئەمەش قوتابخانە لە دەزگەیەكی پەروەردەیی دەگۆڕێت بۆ دەزگەیەكی ئاینی. 

پێنجەم، گاڵتەكردن بە ئاینەكانی تر، مەبەستم كتێبەكانی پەروەردەی ئیسلامییە بۆ پۆلەكانی یازدە و دوازدە، لەبەر ئەوەی بەشی كۆتایی ئەم دوو كتێبە تەرخان كراون بۆ ئاینناسی، بەڵام بەداخەوە لە جیاتی ئەوەی لەم دوو پەرتووكەدا ئاینەكانی تر بە خوێندكارانی كوردستان بناسرێت چەند مەبەستێكی تر بەدی دەكرێن.

شەشەم، كەشوهەوایەكی دژ بەپێكەوەژیان لە جیاتی پێكەوەژیان لە كتێبەكانی پەروەردەی ئیسلامی برەوی پێ دراوە. مەبەستم لێرە ئەوەیە كە كتێبەكانی پەروەردەی ئیسلامیی سەرەڕای ئەوەی لە هەندێك شوێن هەوڵیان داوە بۆ دروستكردنی كەشوهەوای پێكەوەژیانی ئاینەكان‌ لە قوتابخانەكان، بەڵام لە زۆر شوێنیش بوونەتەوە مایەی لەباربردنی ئەو كەشە. بۆ نموونە لە كتێبی پەروەردەی ئیسلامی بۆ پۆلی پێنجەم لە شوێنێك دایكێك قسە لەسەر هەڵوێستی پێغەمبەری موسڵمانان بەرامبەر مەسیحییەكان بۆ كچەكەی دەكات، دایكەكە دەڵێت شاندێكی كریستیانەكانی نەجران (شارۆچكەیەكی ئەوكاتی نیمچە دورگەی عەرەب) دێنە لای پێغەمبەر، پێغەمبەر بەوردی ‌و بەدوور و درێژی باسی ئاینی ئیسلامی بۆ كردن، پاشان بە مەسیحییەكانی گوت ئەوەی باسم كرد ئیسلامە، بۆیە پێتان دەڵێم یان وەری بگرن یان سەرانە بدەن، ئەگەر نا خۆتان ئامادە بكەن بۆ شەڕ. 

ئەگەر پێمان وابێ ئەوە ئەو جۆرە حیكایەت‌ و گێڕانەوانە دەبنە مایەی دروستكردنی كەشی پێكەوەژیان لە نێوان موسڵمانان ‌و مەسیحییەكان، ئەوە خەیاڵپڵاوییە، چونكە ئەو بۆچوون‌ و هەڵسوكەوتە راست وەك ئەوە وایە كە داعش ئەمڕۆ لە مووسڵ لەگەڵ مەسیحییەكانی ژێر دەسەڵاتی لەو ناوچانە پەیڕەوی دەكات. ئەوە مانای ئەوەیە كە كتێبەكانی پەروەردەی ئیسلامی لە جیاتی ئەوەی ببن بە پلاتفۆرمێك بۆ لێكتێگەیشتن ‌و لێكنزیككردنەوە و پێكەوەژیانی ئاینەكان لە كوردستان بووە بە پلاتفۆرمێك بۆ بچووكردنەوەی ئاینەكانی تری كوردستان‌ و هۆكارێك بۆ دژایەتیكردنی یەكتر. 

نووسراوه‌ له‌لایه‌ن
Parwarday Maxmur